Over
Globalisering is een proces dat de wereld vandaag de dag kenmerkt en waar in toenemende mate op wordt gereflecteerd, ook vanuit een historisch perspectief. Vanaf het einde van de twintigste eeuw heeft global history, oftewel mondiale geschiedenis, een grote vlucht genomen. Deze vorm van geschiedschrijving richt zich niet zozeer op de geschiedenis van de wereld als geheel, maar eerder op de connectiviteit, uitwisseling en interactie tussen verschillende plaatsen. Processen, verschijnsels en gebeurtenissen worden in een globale context geplaatst, daarmee is mondiale geschiedenis tegelijkertijd het onderwerp van studie als een perspectief op geschiedschrijving. Soms een sterk ideologisch gekleurd perspectief (Hunt).
Lange tijd beschouwden historici mondiale geschiedenis als een benadering die alleen van toepassing was op de moderne tijd. De Europese expansie zou pas de verbindingen tussen werelddelen hebben gecreëerd die het mogelijk maakten om te spreken van globale historische processen. Inmiddels hebben premodernisten deze opvatting weerlegd. Twintig jaar geleden toonde Janet Abu-Lughod al aan dat er in de dertiende eeuw een wereldsysteem ontstond dat regionale economieën met elkaar verbond (Abu-Lughod), al zag ze in haar studie het belang van West- en Noord-Afrika nog over het hoofd. Meer recentelijk hebben verschillende auteurs betoogd dat juist de centrale middeleeuwen een periode waren waarin processen van convergentie op gang kwamen, waardoor uitwisseling en interactie tussen verschillende werelddelen intensiveerden (Northrup; Moore). Niettemin staat de mondiale middeleeuwse geschiedenis nog in haar kinderschoenen. Catherine Holmes en Naomi Standen hebben daarom een project geïnitieerd dat de mondiale middeleeuwen op de kaart moet zetten (Holmes en Standen). De uitdagingen van deze kijk op de periode tussen ruwweg 500 en 1500 zijn groot: het vergt een interdisciplinaire benadering die niet gebonden is aan geschreven bronnen om de verscheidenheid, connectiviteit en gelijktijdigheid van processen en gebeurtenissen in deze periode te onderzoeken. Hun stelling is evenwel dat de mondiale middeleeuwen een epoche vormden, waarvan de bestudering een eigen interdisciplinaire benadering vereist:
The Global Middle Ages makes sense in two important ways: first, as a period with distinct characteristics within fluid boundaries determined by theme and location; and second, as method. The Global Middle Ages (…) was characterized by networks, mobility, mediation, interaction, and by human agency at all social levels. It was a period of options and experiments. The way we study the Global Middle Ages needs to be just as experimental and open-ended. The topic is a moving target, and studying it has to involve a continual process of defining and redefining its scope and limits. If we are to study an ‘Age of Experimentation’ on a truly global scale we must draw freely upon any knowledge and skills that help, regardless of discipline (Holmes en Standen, 44).
Een historische benadering die een mondiaal perspectief voorstaat, moet noodzakelijkerwijs een antwoord hebben op de vraag welke entiteiten de basis vormden van een verbonden wereld. Territoriale eenheden als ‘rijken’, ‘staten’ of ‘gemeenschappen’ blijken vaak te divers om tot zinvolle analyses te komen, terwijl slechts weinig steden ingebed waren in mondiale netwerken. Om die reden grijpen historici doorgaans terug op het begrip ‘regio’s’, dat op uiteenlopende wijzen gedefinieerd kan worden. De grenzen van regio’s zijn fluïde, waardoor ze op geografische, ecologisch, politiek, sociaal of economisch vlak moeilijk af te grenzen zijn. Niettemin heeft een regio altijd een ruimtelijk dimensie; ze kent echter ook een ideologische dimensie – een sociale constructie of imaginaire ruimte die voortdurend gevormd wordt door het handelen van historische actoren en historische processen (Kramer; Tomaney; Lewis). Dit betekent dat er sprake is van regionale identiteiten, die op zichzelf weer gevormd worden door wederzijdse contacten, beeldvorming en stereotypering. In mondiale historische studies worden regio’s evenwel ook wel gedefinieerd op grond van culturele, geografische, economische of politieke kenmerken.
Vanaf de centrale middeleeuwen namen de contacten tussen Europa en de omliggende gebieden toe. Er werden reizen ondernomen om politieke, religieuze en economische redenen: eerst in het Mediterrane gebied, vervolgens naar Azië en tot slot langs de Afrikaanse westkust. De intensivering van deze contacten vond hun weerslag in allerlei reisverhalen en cartografische bronnen, waarin het onbekende wordt geduid aan de hand van oudere literaire en religieuze bronnen (Phillips; Legassie; Heng; Jackson). Vanuit de omliggende gebieden was er in deze periode nauwelijks belangstelling voor Europa, dat zich niet kon meten aan rijkere en complexere samenlevingen in het Midden- en Verre-Oosten. Toch is er inmiddels meer bekend over de kennis en beelden die bijvoorbeeld in de Arabische wereld over European bestonden (König; Hermes; Pinto). De Arabische bronnen bieden bovendien ook meer informatie over Afrika, waarvan de ‘middeleeuwse’ geschiedenis tot voor kort op weinig aandacht kon rekenen. Inmiddels zijn archeologen en historici een inhaalslag aan het maken (Gomez; Berzock; Levtzion en Spaulding; Fauvelle-Aymar; MacEachern). De beoefening van premoderne mondiale geschiedenis vraagt om een interdisciplinaire benadering, bijvoorbeeld omdat materiële en archeologische bronnen even belangrijk zijn als de bewaard gebleven geschreven bronnen. Het is tevens een vorm van geschiedschrijving die specialistische kennis vereist vanwege de diversiteit in talen, methoden en bronnen. Dit maak de mondiale middeleeuwen als historisch onderwerp en historische benadering per definitie een collectieve onderneming. Ook toont het recente onderzoek aan dat veel concepten herzien moeten worden om tot een zinvolle beschrijving te komen van lokale en regionale processen, waarbij te denken valt aan ‘staat’, ‘gemeenschap’, ‘handel’ en ook ‘regio’. Naast de gelijktijdigheid van uiteenlopende en identieke processen, biedt de ontwikkeling van politieke, economische en culturele contacten een inkijkje in hoe en op welke gronden groepen zichzelf en de ander zagen en begrepen. In dit opzicht draagt de mondiale middeleeuwse geschiedenis bij aan het plaatsen van historische ontwikkelingen in een breder perspectief.
Op deze webpagina staan de resultaten van het onderzoek van studenten van de Universiteit Groningen die de BA3-cursus Regions in Global History: De buitenwereld en Europa. Middeleeuwse cartografische en literaire representaties hebben gevolgd. Op basis van reisverhalen en kaarten uit de Europese en Arabische wereld hebben zij de wederzijdse beeldvorming van groepen in de laatmiddeleeuwse wereld geanalyseerd. Hierbij is gebruik gemaakt van digitale hulpmiddelen om tekstuele en cartografische bronnen te decoderen (Recogito) en de analyses op basis daarvan te presenteren als een digitale tentoonstellingen (Omeka) die ingaan op de inhoud van de bron, het gebruik van de bron en de hulpmiddelen om die te benutten. Studenten oefenden op deze wijze niet alleen hun historische onderzoeksvaardigheid maar ook hun digitale vaardigheden.
Bibliografie
Abu-Lughod, Janet Lippman socioloog. Before European Hegemony: The World System A.D. 1250-1350. New York, N.Y.: Oxford University Press, 1989.
Berzock, Kathleen Bickford. Caravans of Gold, Fragments in Time: Art, Culture, and Exchange Across Medieval Saharan Africa. Princeton: Princeton University Press, 2019.
Fauvelle-Aymar, François-Xavier. Le rhinocéros d’or: Histoires du Moyen-Age africain. Paris: Gallimard, 2014.
Gomez, Michael A. African Dominion: A New History of Empire in Early and Medieval West Africa. Princeton: Princeton University Press, 2018.
Heng, Geraldine. The Invention of Race in the European Middle Ages. Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
Hermes, N. The [European] Other in Medieval Arabic Literature and Culture: Ninth-Twelfth Century AD. New York: Palgrave MacMillan, 2012.
Holmes, Catherine, and Naomi Standen. ‘Introduction: Towards a Global Middle Ages’. Past & Present 238, no. suppl_13 (1 November 2018): 1–44. https://doi.org/10.1093/pastj/gty030.
Hunt, Lynn. Writing History in the Global Era. New York: W.W. Norton & Company, 2014.
Jackson, Peter. ‘Christians, Barbarians and Monsters: The European Discovery of the World beyond Islam’. In The Medieval World, edited by Janet L. Nelson and Peter Linehan, 93–110. London: Routledge, 2001.
König, Daniel G. Arabic-Islamic Views of the Latin West: Tracing the Emergence of Medieval Europe. Oxford: Oxford University Press, 2015.
Kramer, Paul A. ‘Region in Global History’. In A Companion to World History, edited by Douglas Northrop, 201–12. Chichester: Blackwell, 2012. https://doi.org/10.1002/9781118305492.ch13.
Legassie, Shayne. The Medieval Invention of Travel. Chicago; London: The University of Chicago Press, 2017.
Levtzion, Nehemia, and Jay Spaulding. Medieval West Africa: Views from Arab Scholars and Merchants. Princeton, N.J.: Markus Wiener Publishers, 2003.
Lewis, Martin W. ‘Geographies’. In The Oxford Handbook of World History, edited by Jerry H. Bentley, 36–53. Oxford: Oxford University Press, 2011.
MacEachern, Scott. ‘Globalization: Contact between West Africa, North Africa and Europe during the European Medieval Period’. In The Routledge Handbook of Archaeology and Globalization, edited by Tamar Hodos, 90–103. London: Routledge, 2017.
Moore, Robert I. ‘A Global Middle Ages?’ In The Prospect of Global History, edited by James Belich, John Darwin, Margret Freyz, and Chris Wickham, 80–92. Oxford: Oxford University Press, 2016.
Northrup, David. ‘Globalization and the Great Convergence: Rethinking World History in the Long Term’. Journal of World History 16, no. 3 (2005): 249–67.
Phillips, Kim M. ‘Travel, Writing, and the Global Middle Ages’. History Compass 14, no. 3 (1 March 2016): 81–92. https://doi.org/10.1111/hic3.12301.
Pinto, Karen C. ‘Passion and Conflict. Medieval Islamic Views of the West’. In Mapping Medieval Geographies: Geographical Encounters in the Latin West and Beyond, 300–1600, edited by Keith Lilley, 201–24. Cambridge: Cambridge University Press, 2014. https://doi.org/10.1017/CBO9781139568388.012.
Tomaney, J. ‘Region’. In In International Encyclopedia of Human Geography, edited by R. Kitchin and N. Thrift, 136–50. Oxford: Elsevier, 2009.